فناوری سریع تر از همیشه در حال پیشرفت و گسترش است و این رشد به حوزه بانکداری نیز ورود پیدا کرده و فناوری جدیدی به نام بانکداری الکترونیکی را پدید آورده است.
در وهله اول، سوالی که در این زمینه برای افراد پیش می آید این است که بانکداری الکترونیکی چیست؟ بانکداری الکترونیک به انجام امورات مختلف بانکی مانند انتقال وجوه از یک حساب به حساب دیگر از طریق روش های الکترونیکی گفته می شود. بانکداری اکترونیکی سهولت و دسترسی بیشتری را برای مشتریان فراهم می کند و خدمات بانکداری الکترونیکی مختلفی را ارائه می دهد که عبارتند از، مشاهده موجودی حساب، دریافت صورت حساب، بررسی تراکنش های اخیر، انتقال پول به حساب و یا کارت دیگر و انجام پرداخت ها. اگر چه بانکداری الکترونیک یا E-banking یک مفهوم به نسبت جدید شناخته شده است، اما شروع فعالیت آن به دهه ۱۳۵۰ باز میگردد که بانک تهران، حدود ۷ الی ۱۰ دستگاه خودپرداز در شعبات مختلف خود راه اندازی کرده و بانکداری الکترونیکی را پایه گذاری کرد. از اواخر دهه ۶۰ نیز به تدریج بانک های دیگر کشور اتوماسیون عملیات بانکی و اتصال شعبات مختلف به یکدیگر و به بانک مرکزی را شروع کرده و با ظهور کامپیوترها و اینترنت در دهه ۷۰، تحولات جدید و جدی در عملیات بانکداری کشور رخ داد. در نهایت، با گسترش هر چه بیشتر اینترنت و فناوری در دهه ۸۰، زیرساخت های شبکه تقویت شده و بانک ها با استفاده از فناوری هایی چون خودپردازها، به صورت تدریجی شروع به ارائه خدمات به صورت غیر حضوری کردند. در سال ۱۳۸۱ شبکه شتاب که همان شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی است نیز شروع به فعالیت کرد. دهه ۹۰ نیز اوج زمان شکوفایی خدمات بانکداری الکترونیک به شمار می آید و از آن جایی که اغلب افراد به اینترنت دسترسی داشتند، شرایط و بسترهای لازم برای ارائه خدمات بانکی به صورت اینترنتی از طریق پدید آمدن ابزارهایی چون اینترنت بانک و همراه بانک، فراهم شد. در ادامه این مطلب از پی فا، به شکل کامل تری به پاسخ سوال بانکداری الکترونیکی چیست پرداخته می شود.
انواع بانک در بانکداری الکترونیک
به طور کلی انواع بانک ها در بانکداری الکترونیک بر اساس ماهیت بانک ارائه دهنده خدمات به دو شکل ارائه می شوند که عبارت هستند از:
بانک های دوگانه یا Brick and Click: این مدل از انواع بانکداری الکترونیک، ترکیبی از شیوه های بانکداری سنتی و قدیمی با بانکداری الکترونیک امروزی است. به این معنا که بانک ها، علاوه بر شعب فیزیکی که دارند، قسمتی یا تمام خدمات بانکی خود را به شکل الکترونیکی نیز به مشتریان خود ارائه می کنند. این شیوه از بانکداری و این مدل بانک ها، رایج ترین نوع بانکداری در ایران هستند.
بانک های مجازی یا Virtual Banks: این نوع از بانک ها، بانک هایی هستند که همه ی خدمات بانکی را به شکل غیرحضوری و الکترونیکی به مشتریان خود ارائه می کنند و هیچ گونه شعبه فیزیکی در هیچ مکانی ندارند. این مدل بانک ها در ایران کمتر رایج هستند و تعداد انگشت شماری از آن ها وجود دارد.
انواع خدمات الکترونیک
همان طور که گفته شد، بانکداری الکترونیکی دارای ابزارهایی است که به بانک ها اجازه می دهد خدمات خود را به صورت الکترونیک و بدون نیاز به مراجعه به بانک ارائه کنند. این ابزارهای گسترده و مختلف الکترونیکی، جزو انواع خدمات بانکداری الکترونیکی در نظر گرفته می شوند. انواع خدمات الکترونیک عبارتند از:
- بانکداری مبتنی بر دستگاه های کارت خوان و پایانه های فروش
- بانکداری مبتنی بر دستگاه های خود پرداز یا همان (ATM) ها
- همراه بانک ها
- تلفن بانک ها
- بانکداری پیامکی
- اینترنت بانک
انواع شاخه های بانکداری الکترونیکی
انواع بانکداری الکترونیکی شامل موارد زیر است:
بانکداری اینترنتی: بانکداری اینترنتی و بانکداری الکترونیک مفهومی مشابه به یکدیگر دارند، با این تفاوت که بانکداری الکترونیک یک حوزه گسترده تر است که بانکداری اینترنتی را در بر می گیرد. به طور کلی، بانکداری اینترنتی، به کارگیری اینترنت توسط بانک ها، به منظور ارائه خدمات بانکی مختلف به مشتریان است. این شاخه از بانکداری الکترونیک بسیار رایج تر از دیگر شاخه ها بوده و کاربردهای بیشتری را نیز شامل می شود. بانکداری اینترنتی، انتقال آسان و پرداخت سریع را فراهم می کند.
بانکداری الکترونیکی مبتنی بر تلفن همراه و فناوری های مرتبط: اغلب بانک ها یک برنامه بانکداری موبایلی را ارائه می دهند. در این شاخه از بانکداری الکترونیکی که بانکداری مبتنی بر تلفن همراه نام دارد، تراکنش های مالی با استفاده از یک دستگاه تلفن همراه انجام می شود. بانکداری مبتنی بر تلفن همراه به مشتریان یک بانک این امکان را می دهد که از طریق تلفن همراه خود، از خدمات بانکی مختلف مانند سپرده گذاری، برداشت، انتقال حساب، پرداخت صورتحساب و استعلام موجودی بهره مند شوند و به صورت شبانه روزی نیز به اطلاعات حساب خود دسترسی داشته باشند.
بانکداری مبتنی بر دستگاه های خودپرداز: دستگاه عابر بانک خودکار (ATM) یک شاخه از بانکداری الکترونیکی است که به مشتریان این امکان را می دهد تا عملیات بانکی را بدون کمک متصدی بانک و از طریق کارت های بانکی انجام دهند. هر فردی که کارت اعتباری دارد می تواند در دستگاه های خودپرداز بانک های مختلف، به خدماتی چون دریافت پول نقد، دریافت موجودی یا انتقال وجه دسترسی داشته باشد. برای انجام اموری مانند تغییر رمز کارت، حتما باید به دستگاه خودپرداز بانک مرجع کارت مراجعه شود. این شاخه از بانکداری الکترونیک، رایج ترین نوع در ایران است.
بانکداری الکترونیکی مبتنی بر پایانه های فروش و دستگاه های کارتخوان: امروزه در اغلب فروشگاه ها و مراکز فروش مختلف، دستگاه های کارتخوان جهت دریافت وجه، دریافت موجودی و خرید شارژ به کار برده می شوند و این دستگاه ها جایگزین پول نقد شده اند.
مزایا و معایب بانکداری الکترونیکی
سیستم بانکداری الکترونیکی، مزایا و معایب متعدد فراوانی را شامل می شود که در ادامه به طور کامل بیان شده اند.
مهم ترین مزیت بانکداری الکترونیک را می توان ارائه خدمات و سرویس دهی بانک ها به صورت ۲۴ ساعته و شبانه روز، بدون وجود محدودیت های زمانی و مکانی دانست. این سیستم منجر به عدم نیاز به حضور فیزیکی مشتریان در بانک ها و کاهش هزینه های ناشی از آن شده است. افتتاح حساب آسان، دیگر مزیت این سیستم است. به این صورت که افتتاح یک حساب بانکی جدید و مدیریت کردن آن حساب، در شیوه بانکداری الکترونیک بسیار آسان تر و سریع تر از شیوه حضوری و سنتی است. به وسیله بانکداری الکترونیکی، امکان پرداخت آسان قبض ها، انتقال وجه، گرفتن موجودی، امکان بررسی گردش حساب و گزارش تراکنش ها وجود دارد. در شیوه الکترونیکی، تمامی خدمات به صورت اینترنتی بوده و نیازی به حضور فیزیکی در بانک وجود ندارد. علاوه بر این، کنترل حساب و بررسی آن به صورت دائمی بوده و در هر زمان و مکانی امکان پذیر است.
معایب بانکداری الکترونیکی نیز به شرح زیر است:
شاید اولین موردی که افراد در سیستم های بانکداری الکترونیکی با آن مواجه می شوند، چگونگی کار با این سیستم ها و پلتفرم های مربوط به آن است. چرا که ممکن است کار کردن با نرم افزارها و برنامه های بانکی سیستم بانکداری الکترونیکی برای برخی افراد امری دشوار باشد. وابسته بودن بانکداری الکترونیکی به اینترنت، یکی دیگر از معایب آن است. چرا که در صورت دسترسی نداشتن به اینترنت یا ضعیف و قطع بودن آن، محدودیت هایی در دسترسی به سیستم ها و خدمات ایجاد می شود. وجود برخی مشکلات امنیتی در سیستم بانکداری الکترونیکی، از معایبی است که غیر قابل انکار است. برای نمونه می توان به برخی از کلاهبرداری ها از طریق دسترسی به رمز اینترنتی کارت های بانکی و دسترسی سارقان به اطلاعات حساب و برداشت پول از حساب اشاره کرد. البته با به کارگیری راهکارها و افزایش دقت و توجه در این زمینه، می توان از بسیاری از این مشکلات امنیتی جلوگیری کرد. برای مثال، برای جلوگیری از مشکلات در هنگام انجام خرید های اینترنتی، بهتر است از درگاه های پرداخت مطمئن و ایمنی مانند درگاه پرداخت پی فا استفاده کرد.